سازمان بهداشت جهانی با افزایش شیوع تب چیکونگونیا در فوشان، زنگ خطر را به صدا درآورد

در یک تحول نگران‌کننده، سازمان بهداشت جهانی (WHO) زنگ خطر تب چیکونگونیا، یک بیماری منتقله از طریق پشه، را به صدا درآورده است، زیرا اوضاع در فوشان، چین، همچنان رو به وخامت است. طبق آخرین گزارش مقامات بهداشتی محلی، تا 23 ژوئیه 2025، فوشان بیش از 3000 مورد تایید شده تب چیکونگونیا را گزارش کرده است که همگی موارد خفیف هستند.

شیوع جهانی و ریسک

دایانا آلوارز، رئیس تیم آربوویروس سازمان بهداشت جهانی، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ژنو در ۲۲ ژوئیه اظهار داشت که ویروس چیکونگونیا در ۱۱۹ کشور و منطقه شناسایی شده است. تخمین زده می‌شود که ۵۵۰ میلیون نفر در معرض خطر ابتلا به این ویروس منتقله از طریق پشه هستند و احتمال شیوع گسترده آن وجود دارد که می‌تواند سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی را تحت الشعاع قرار دهد. آلوارز خاطرنشان کرد که حدود ۲۰ سال پیش، شیوع گسترده تب چیکونگونیا در منطقه اقیانوس هند تقریباً ۵۰۰۰۰۰ نفر را تحت تأثیر قرار داد. امسال، حدود یک سوم از جمعیت جزیره رئونیون متعلق به فرانسه در اقیانوس هند آلوده شده‌اند. این ویروس همچنین در کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند هند و بنگلادش در حال گسترش است. علاوه بر این، کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا اخیراً موارد وارداتی را گزارش کرده‌اند و انتقال محلی نیز شناسایی شده است.

تب چیکونگونیا چیست؟

تب چیکونگونیا یک بیماری عفونی حاد است که توسط ویروس چیکونگونیا، عضوی از جنس آلفاویروس در خانواده توگاویریده، ایجاد می‌شود. نام «چیکونگونیا» از زبان کیماکونده در تانزانیا گرفته شده است که به معنای «کج و معوج شدن» است، که به وضوح حالت خمیده بیماران را به دلیل درد شدید مفاصل توصیف می‌کند.

علائم

• تبپس از ابتلا، دمای بدن بیماران می‌تواند به سرعت به ۳۹ درجه سانتیگراد یا حتی ۴۰ درجه سانتیگراد افزایش یابد و تب معمولاً ۱ تا ۷ روز طول می‌کشد.
• درد مفاصلدرد شدید مفاصل یک علامت مشخصه است. این درد اغلب مفاصل کوچک دست‌ها و پاها مانند انگشتان دست، مچ دست، مچ پا و انگشتان پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درد می‌تواند آنقدر شدید باشد که به طور قابل توجهی تحرک بیمار را مختل کند و در برخی موارد، درد مفاصل می‌تواند برای هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی تا ۳ سال ادامه یابد.
• کهیر: بعد از مرحله تب بالا، اکثر بیماران دچار بثورات پوستی روی تنه، اندام‌ها، کف دست‌ها و پاها می‌شوند. بثورات معمولاً 2-5 روز پس از شروع بیماری ظاهر می‌شوند و به شکل ماکولوپاپول‌های قرمز هستند.
• علائم دیگربیماران همچنین ممکن است دچار درد عضلانی عمومی، سردرد، حالت تهوع، استفراغ، خستگی و احتقان ملتحمه شوند. در موارد نادر، برخی از بیماران ممکن است علائم دستگاه گوارش مانند از دست دادن اشتها و درد شکم داشته باشند.

اکثر بیماران می‌توانند به طور کامل از تب چیکونگونیا بهبود یابند. با این حال، در موارد نادر، عوارض شدیدی مانند خونریزی، آنسفالیت و میلیت ممکن است رخ دهد که می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. سالمندان، نوزادان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عوارض هستند.

مسیرهای انتقال

روش اصلی انتقال تب چیکونگونیا از طریق نیش پشه‌های آلوده آئدس، به ویژه آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس، که به عنوان "پشه‌های طرح گل" نیز شناخته می‌شوند، است. این پشه‌ها هنگامی که فرد یا حیوانی را که دارای ویرمی (وجود ویروس در جریان خون) است، نیش می‌زنند، آلوده می‌شوند. پس از یک دوره کمون ۲ تا ۱۰ روزه در پشه، ویروس تکثیر شده و به غدد بزاقی پشه می‌رسد. متعاقباً، هنگامی که پشه آلوده فرد سالمی را نیش می‌زند، ویروس منتقل شده و باعث عفونت می‌شود. هیچ مدرکی مبنی بر انتقال مستقیم انسان به انسان وجود ندارد. این بیماری معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع است. شیوع آن ارتباط نزدیکی با تغییرات آب و هوایی فصلی دارد و اغلب پس از فصل بارندگی به اوج اپیدمی می‌رسد. دلیل این امر افزایش بارندگی است که زمینه‌های بیشتری برای پرورش پشه‌های آئدس فراهم می‌کند و تولید مثل سریع آنها را تسهیل می‌کند و در نتیجه احتمال انتقال ویروس را افزایش می‌دهد.

روش‌های تشخیص

آزمایش‌های آزمایشگاهی نقش مهمی در تشخیص دقیق تب چیکونگونیا دارند.

تشخیص ویروس

واکنش زنجیره‌ای پلیمراز رونویسی معکوس (RT-PCR) می‌تواند برای تشخیص RNA ویروس چیکونگونیا در سرم یا پلاسما استفاده شود که می‌تواند تشخیص را تأیید کند. جداسازی ویروس از سرم بیمار نیز یک روش تأییدی است، اما پیچیده‌تر و زمان‌برتر است.

تشخیص آنتی‌بادی

• آزمایش IgM چیکونگونیااین آزمایش می‌تواند آنتی‌بادی‌های IgM مخصوص ویروس چیکونگونیا را تشخیص دهد. آنتی‌بادی‌های IgM معمولاً ۵ روز پس از شروع بیماری در خون ظاهر می‌شوند. با این حال، ممکن است نتایج مثبت کاذب رخ دهد، بنابراین نتایج مثبت IgM اغلب نیاز به تأیید بیشتر با آزمایش‌های آنتی‌بادی خنثی‌کننده دارند.
• آزمایش IgG/IgM چیکونگونیااین آزمایش می‌تواند همزمان آنتی‌بادی‌های IgG و IgM را تشخیص دهد. آنتی‌بادی‌های IgG دیرتر از آنتی‌بادی‌های IgM ظاهر می‌شوند و می‌توانند نشان دهنده مواجهه قبلی یا گذشته با ویروس باشند. افزایش قابل توجه تیتر آنتی‌بادی IgG بین سرم‌های فاز حاد و فاز نقاهت نیز می‌تواند از تشخیص پشتیبانی کند.
• تست‌های ترکیبی:

◦آزمایش آنتی بادی IgG/IgM ویروس زیکا: می‌تواند در مواقعی که نیاز به تشخیص عفونت‌های چیکونگونیا از ویروس زیکا وجود دارد، مورد استفاده قرار گیرد، زیرا هر دو بیماری منتقله از پشه با برخی علائم همپوشانی هستند.

◦آزمایش ترکیبی IgG/IgM ویروس زیکا + IgG/IgM ویروس چیکونگونیا: امکان تشخیص همزمان آنتی‌بادی‌های علیه ویروس‌های زیکا و چیکونگونیا را فراهم می‌کند، که در مناطقی که ممکن است هر دو ویروس در گردش باشند، مفید است.

◦آزمایش ترکیبی IgG/IgM دنگی NS1 + تست ترکیبی IgG/IgM زیکاوآزمایش ترکیبی دنگی NS1 + IgG/IgM دنگی + زیکا + چیکونگونیااینها آزمایش‌های جامع‌تری هستند. آنها نه تنها می‌توانند چیکونگونیا و زیکا، بلکه نشانگرهای ویروس دنگی را نیز تشخیص دهند. از آنجایی که دنگی، چیکونگونیا و زیکا همگی بیماری‌های منتقله از پشه با علائم مشابه در مراحل اولیه هستند، این آزمایش‌های ترکیبی می‌توانند به تشخیص افتراقی دقیق کمک کنند. جدول زیر جنبه‌های کلیدی این آزمایش‌ها را خلاصه می‌کند:

تشخیص افتراقی

تب چیکونگونیا به دلیل علائم همپوشانی که دارد، باید از چندین بیماری دیگر متمایز شود:

• تب دنگیدر مقایسه با تب دنگی، تب چیکونگونیا دوره تب نسبتاً کوتاه‌تری دارد. اما درد مفاصل در چیکونگونیا بارزتر است و مدت زمان بیشتری ادامه می‌یابد. در تب دنگی، درد مفاصل و عضلات نیز وجود دارد اما عموماً به شدت و طولانی بودن چیکونگونیا نیست. علاوه بر این، تب چیکونگونیا در مقایسه با تب دنگی تمایل به خونریزی خفیف‌تری دارد. در موارد شدید تب دنگی، تظاهرات خونریزی مانند خونریزی بینی، خونریزی لثه و پتشی شایع‌تر است.
• عفونت ویروس زیکاعفونت ویروس زیکا اغلب در مقایسه با چیکونگونیا علائم خفیف‌تری ایجاد می‌کند. در حالی که هر دو ممکن است با تب، بثورات پوستی و درد مفاصل همراه باشند، درد مفاصل در زیکا معمولاً شدت کمتری دارد. علاوه بر این، عفونت ویروس زیکا با عوارض خاصی مانند میکروسفالی در نوزادان متولد شده از مادران آلوده همراه است که در تب چیکونگونیا دیده نمی‌شود.
• عفونت‌های اونیونگ-نیونگ و سایر آلفاویروس‌ها: این عفونت‌ها ممکن است علائم مشابهی با چیکونگونیا داشته باشند، از جمله تب و درد مفاصل. با این حال، برای شناسایی دقیق ویروس عامل، آزمایش‌های آزمایشگاهی خاصی لازم است. به عنوان مثال، آزمایش‌های مولکولی می‌توانند بر اساس توالی ژنتیکی منحصر به فرد آلفاویروس‌های مختلف، آنها را از هم متمایز کنند.
• اریتم عفونیاریتم عفونی، که به عنوان بیماری پنجم نیز شناخته می‌شود، توسط پاروویروس B19 ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً با بثورات مشخص "گونه سیلی خورده" روی صورت و به دنبال آن بثورات توری مانند روی بدن بروز می‌کند. در مقابل، بثورات چیکونگونیا گسترده‌تر است و ممکن است ظاهر خاص "گونه سیلی خورده" را نداشته باشد.
• سایر بیماری‌های عفونیتب چیکونگونیا همچنین باید از آنفولانزا، سرخک، سرخجه و مونونوکلئوز عفونی متمایز شود. آنفولانزا علاوه بر تب و درد بدن، عمدتاً با علائم تنفسی مانند سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی بروز می‌کند. سرخک با لکه‌های کوپلیک در دهان و بثورات مشخصی که با الگوی خاصی گسترش می‌یابد، مشخص می‌شود. سرخجه سیر خفیف‌تری دارد و بثوراتی دارد که زودتر ظاهر می‌شوند و سریع‌تر محو می‌شوند. مونونوکلئوز عفونی با لنفادنوپاتی برجسته و لنفوسیت‌های غیرمعمول در خون همراه است.
• بیماری‌های روماتیسمی و باکتریاییبیماری‌هایی مانند تب روماتیسمی و آرتریت باکتریایی باید در تشخیص افتراقی در نظر گرفته شوند. تب روماتیسمی اغلب با سابقه عفونت استرپتوکوکی همراه است و ممکن است علاوه بر علائم مفصلی، با کاردیت نیز همراه باشد. آرتریت باکتریایی معمولاً یک یا چند مفصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است علائم التهاب موضعی مانند گرما، قرمزی و درد قابل توجه وجود داشته باشد. آزمایش‌های آزمایشگاهی، از جمله کشت خون و آزمایش‌های آنتی‌بادی اختصاصی، می‌توانند به تشخیص این موارد از تب چیکونگونیا کمک کنند.

پیشگیری

پیشگیری از تب چیکونگونیا عمدتاً بر کنترل پشه‌ها و محافظت شخصی متمرکز است:

• کنترل پشه:

◦مدیریت محیط زیستاز آنجایی که پشه‌های آئدس در آب‌های راکد تولید مثل می‌کنند، از بین بردن مکان‌های بالقوه تولید مثل بسیار مهم است. این شامل تخلیه و تمیز کردن منظم ظروفی است که می‌توانند آب را در خود نگه دارند، مانند گلدان‌های گل، سطل‌ها و لاستیک‌های قدیمی. در مناطق شهری، مدیریت صحیح تأسیسات ذخیره‌سازی آب و سیستم‌های زهکشی می‌تواند به طور قابل توجهی تولید مثل پشه‌ها را کاهش دهد.

◦دافع پشه و لباس‌های محافظاستفاده از دافع‌های پشه حاوی مواد فعال مانند DEET (N،N-دی اتیل-m-تولوآمید)، پیکاریدین یا IR3535 می‌تواند به طور موثری پشه‌ها را دفع کند. پوشیدن پیراهن آستین بلند، شلوار بلند و جوراب، به خصوص در زمان‌های اوج گزش پشه (طلوع و غروب)، نیز می‌تواند خطر گزش پشه را کاهش دهد.

• اقدامات بهداشت عمومی:

◦نظارت و تشخیص زودهنگامایجاد سیستم‌های نظارتی مؤثر برای تشخیص سریع موارد تب چیکونگونیا ضروری است. این امر امکان اجرای سریع اقدامات کنترلی برای جلوگیری از شیوع بیشتر را فراهم می‌کند. در مناطقی که بیماری بومی است یا در معرض خطر ابتلا قرار دارد، نظارت منظم بر جمعیت پشه‌ها و فعالیت ویروس ضروری است.

◦جداسازی و درمان بیمارانبیماران آلوده باید ایزوله شوند تا از گزش بیشتر پشه و انتقال بعدی ویروس جلوگیری شود. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز باید اقدامات مناسبی را برای جلوگیری از انتقال بیمارستانی (بیمارستانی) انجام دهند. درمان عمدتاً بر تسکین علائم، مانند استفاده از داروهای تب‌بر برای کاهش تب و مسکن‌ها برای تسکین درد مفاصل، متمرکز است.

از آنجایی که جامعه جهانی با تهدید تب چیکونگونیا دست و پنجه نرم می‌کند، ضروری است که افراد، جوامع و دولت‌ها اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای جلوگیری از شیوع آن و محافظت از سلامت عمومی انجام دهند..