ფოშანში აფეთქების მკვეთრ ზრდასთან ერთად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ჩიკუნგუნიას ცხელების გამო განგაშს აცხადებს

ჩინეთის ქალაქ ფოშანში ვითარების გამწვავების ფონზე, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WHO) შემაშფოთებელი განგაში გამოაცხადა ჩიკუნგუნიას ცხელების, კოღოს მიერ გადამდები დაავადების შესახებ. 2025 წლის 23 ივლისის მონაცემებით, ფოშანში ჩიკუნგუნიას ცხელების 3000-ზე მეტი დადასტურებული შემთხვევა დაფიქსირდა, რომელთაგან ყველა მსუბუქი ფორმაა, ნათქვამია ადგილობრივი ჯანდაცვის ორგანოების ბოლო ანგარიშში.

გლობალური გავრცელება და რისკი

ჯანმო-ს არბოვირუსული ჯგუფის ხელმძღვანელმა, დიანა ალვარესმა, 22 ივლისს ჟენევაში გამართულ პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ ჩიკუნგუნიას ვირუსი 119 ქვეყანასა და რეგიონში დაფიქსირდა. დაახლოებით 550 მილიონი ადამიანი კოღოს მიერ გავრცელებული ამ ვირუსის რისკის ქვეშაა, რაც ფართომასშტაბიანი აფეთქებების პოტენციალს წარმოადგენს, რამაც შესაძლოა ჯანდაცვის სისტემები გადატვირთოს. ალვარესმა აღნიშნა, რომ დაახლოებით 20 წლის წინ, ინდოეთის ოკეანის რეგიონში ჩიკუნგუნიას ცხელების მასშტაბურმა აფეთქებამ დაახლოებით 500 000 ადამიანი დააზარალა. წელს ინდოეთის ოკეანეში, საფრანგეთის საკუთრებაში არსებულ რეიუნიონის კუნძულზე მოსახლეობის დაახლოებით ერთი მესამედი დაინფიცირდა. ვირუსი ასევე ვრცელდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებში, როგორიცაა ინდოეთი და ბანგლადეში. გარდა ამისა, ევროპის ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა საფრანგეთი და იტალია, ბოლო დროს დაფიქსირდა იმპორტირებული შემთხვევები, ასევე ადგილობრივი გადაცემის შემთხვევები.

რა არის ჩიკუნგუნიას ცხელება?

ჩიკუნგუნიას ცხელება მწვავე ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც იწვევს ჩიკუნგუნიას ვირუსი, რომელიც Togaviridae-ს ოჯახის Alphavirus-ის გვარის წევრია. სახელწოდება „ჩიკუნგუნია“ ტანზანიის კიმაკონდეს ენიდან მომდინარეობს, რაც „მოხრას“ ნიშნავს, რაც ნათლად აღწერს პაციენტების მოხრილ პოზას სახსრების ძლიერი ტკივილის გამო.

სიმპტომები

• Ცხელებაინფიცირების შემდეგ, პაციენტის სხეულის ტემპერატურა შეიძლება სწრაფად მოიმატოს 39°C-მდე ან თუნდაც 40°C-მდე, ცხელება კი, როგორც წესი, 1-7 დღე გრძელდება.
• სახსრების ტკივილიძლიერი სახსრების ტკივილი დამახასიათებელი სიმპტომია. ის ხშირად აზიანებს ხელებისა და ფეხების წვრილ სახსრებს, როგორიცაა თითები, მაჯები, კოჭები და ფეხის თითები. ტკივილი შეიძლება იმდენად ინტენსიური იყოს, რომ მნიშვნელოვნად აფერხებს პაციენტის მობილობას და ზოგიერთ შემთხვევაში, სახსრების ტკივილი შეიძლება გაგრძელდეს კვირების, თვეების ან თუნდაც 3 წლის განმავლობაში.
• გამონაყარიმაღალი ცხელების სტადიის შემდეგ, პაციენტების უმეტესობას გამონაყარი უვითარდება ტანზე, კიდურებზე, ხელისგულებსა და ტერფებზე. გამონაყარი, როგორც წესი, დაავადების დაწყებიდან 2-5 დღის შემდეგ ჩნდება და წითელი მაკულოპაპულების სახითაა.
• სხვა სიმპტომებიპაციენტებს ასევე შეიძლება აღენიშნებოდეთ ზოგადი მიალგია, თავის ტკივილი, გულისრევა, ღებინება, დაღლილობა და კონიუნქტივის შეგუბება. იშვიათ შემთხვევებში, ზოგიერთ პაციენტს შეიძლება აღენიშნებოდეს საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის სიმპტომები, როგორიცაა მადის დაკარგვა და მუცლის ტკივილი.

პაციენტების უმეტესობას შეუძლია ჩიკუნგუნიას ცხელებისგან სრულად გამოჯანმრთელება. თუმცა, იშვიათ შემთხვევებში, შეიძლება განვითარდეს მძიმე გართულებები, როგორიცაა სისხლდენა, ენცეფალიტი და მიელიტი, რაც შეიძლება სიცოცხლისთვის საშიში იყოს. გართულებების განვითარების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან ხანდაზმულები, ჩვილები და თანმხლები ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პირები.

გადაცემის მარშრუტები

ჩიკუნგუნიას ცხელების გადაცემის ძირითადი რეჟიმი ინფიცირებული Aedes-ის კოღოების, კერძოდ, Aedes aegypti-სა და Aedes albopictus-ის, ნაკბენებია, რომლებიც ასევე ცნობილია როგორც „ყვავილოვანი ფორმის კოღოები“. ეს კოღოები ინფიცირდებიან, როდესაც ისინი კბენენ ადამიანს ან ცხოველს ვირემიით (ვირუსის არსებობა სისხლში). კოღოში 2-10 დღიანი ინკუბაციური პერიოდის შემდეგ, ვირუსი მრავლდება და აღწევს კოღოს სანერწყვე ჯირკვლებამდე. შემდგომში, როდესაც ინფიცირებული კოღო კბენს ჯანმრთელ ინდივიდს, ვირუსი გადაეცემა, რაც იწვევს ინფექციას. ადამიანიდან ადამიანზე პირდაპირი გადაცემის მტკიცებულება არ არსებობს. დაავადება, როგორც წესი, გავრცელებულია ტროპიკულ და სუბტროპიკულ რეგიონებში. მისი გავრცელება მჭიდრო კავშირშია სეზონურ კლიმატის ცვლილებებთან და ხშირად ეპიდემიის პიკს აღწევს წვიმების სეზონის შემდეგ. ეს იმიტომ ხდება, რომ გაზრდილი ნალექი ქმნის მეტ გამრავლების ადგილს Aedes-ის კოღოებისთვის, რაც ხელს უწყობს მათ სწრაფ გამრავლებას და ამით ზრდის ვირუსის გადაცემის ალბათობას.

გამოვლენის მეთოდები

ლაბორატორიული ტესტები გადამწყვეტ როლს თამაშობს ჩიკუნგუნიას ცხელების ზუსტ დიაგნოზში.

ვირუსის აღმოჩენა

შრატში ან პლაზმაში ჩიკუნგუნიას ვირუსის რნმ-ის აღმოსაჩენად შეიძლება გამოყენებულ იქნას უკუტრანსკრიფციის პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია (RT-PCR), რაც დიაგნოზის დადასტურებას უწყობს ხელს. პაციენტის შრატიდან ვირუსის იზოლირება ასევე დამადასტურებელი მეთოდია, თუმცა ის უფრო რთული და შრომატევადია.

ანტისხეულების აღმოჩენა

• ჩიკუნგუნიას IgM ტესტიამ ტესტს შეუძლია ჩიკუნგუნიას ვირუსის მიმართ სპეციფიკური IgM ანტისხეულების აღმოჩენა. IgM ანტისხეულები, როგორც წესი, სისხლში დაავადების დაწყებიდან 5 დღის შემდეგ ჩნდება. თუმცა, შესაძლოა ცრუ დადებითი შედეგებიც მივიღოთ, ამიტომ დადებითი IgM შედეგები ხშირად დამატებით უნდა დადასტურდეს ნეიტრალიზების საწინააღმდეგო ანტისხეულების ტესტებით.
• ჩიკუნგუნიას IgG/IgM ტესტიამ ტესტს შეუძლია ერთდროულად აღმოაჩინოს როგორც IgG, ასევე IgM ანტისხეულები. IgG ანტისხეულები IgM ანტისხეულებზე გვიან ჩნდება და შეიძლება მიუთითებდეს ვირუსთან წარსულში ან წარსულში კონტაქტზე. დიაგნოზის დასმას ასევე შეუძლია დაადასტუროს IgG ანტისხეულების ტიტრების მნიშვნელოვანი ზრდა მწვავე ფაზისა და გამოჯანმრთელების ფაზის შრატებს შორის.
• კომბინირებული ტესტები:

◦ზიკას ვირუსის ანტისხეულების IgG/IgM ტესტიშეიძლება გამოყენებულ იქნას, როდესაც საჭიროა ჩიკუნგუნიას და ზიკას ვირუსული ინფექციების გარჩევა, რადგან ორივე კოღოს მიერ გადამდები დაავადებაა გარკვეული გადამკვეთი სიმპტომებით.

◦ზიკა IgG/IgM + ჩიკუნგუნიას IgG/IgM კომბინირებული ტესტისაშუალებას იძლევა ზიკასა და ჩიკუნგუნიას ვირუსების საწინააღმდეგო ანტისხეულების ერთდროული აღმოჩენის, რაც სასარგებლოა იმ ადგილებში, სადაც შესაძლოა ორივე ვირუსი ცირკულირებდეს.

◦დენგეს ვირუსი NS1 + დენგეს ვირუსი IgG/IgM + ზიკას ვირუსი IgG/IgM კომბინირებული ტესტიდადენგეს ვირუსი NS1 + დენგეს ვირუსი IgG/IgM + ზიკა + ჩიკუნგუნიას კომბინირებული ტესტიეს უფრო ყოვლისმომცველი ტესტებია. მათ შეუძლიათ არა მხოლოდ ჩიკუნგუნიასა და ზიკას, არამედ დენგეს ვირუსის მარკერების აღმოჩენაც. ვინაიდან დენგე, ჩიკუნგუნია და ზიკა კოღოს მიერ გადამდები დაავადებებია, რომლებსაც ადრეულ სტადიაზე მსგავსი სიმპტომები აქვთ, ეს კომბინირებული ტესტები ზუსტ დიფერენციალურ დიაგნოზში დაგეხმარებათ. ქვემოთ მოცემულ ცხრილში შეჯამებულია ამ ტესტების ძირითადი ასპექტები:

დიფერენციალური დიაგნოზი

ჩიკუნგუნიას ცხელების დიფერენცირება სხვა დაავადებებისგან აუცილებელია მისი გადამკვეთი სიმპტომების გამო:

• დენგეს ცხელებადენგეს ცხელებასთან შედარებით, ჩიკუნგუნიას ცხელების პერიოდი შედარებით ხანმოკლეა. თუმცა, ჩიკუნგუნიას დროს სახსრების ტკივილი უფრო გამოხატულია და უფრო დიდხანს გრძელდება. დენგეს ცხელების დროს ასევე აღინიშნება სახსრებისა და კუნთების ტკივილი, მაგრამ ის, როგორც წესი, ისეთი ძლიერი და ხანგრძლივი არ არის, როგორც ჩიკუნგუნიას დროს. გარდა ამისა, ჩიკუნგუნიას ცხელებას დენგეს ცხელებასთან შედარებით უფრო მსუბუქი სისხლდენისადმი მიდრეკილება აქვს. დენგეს მძიმე შემთხვევებში, უფრო ხშირია სისხლდენის გამოვლინებები, როგორიცაა ცხვირიდან სისხლდენა, ღრძილებიდან სისხლდენა და პეტექიები.
• ზიკას ვირუსის ინფექციაზიკას ვირუსის ინფექცია ხშირად იწვევს უფრო მსუბუქ სიმპტომებს ჩიკუნგუნიასთან შედარებით. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე შემთხვევაში შეიძლება გამოვლინდეს სიცხე, გამონაყარი და სახსრების ტკივილი, ზიკას ვირუსის დროს სახსრების ტკივილი, როგორც წესი, ნაკლებად მწვავეა. გარდა ამისა, ზიკას ვირუსის ინფექცია დაკავშირებულია სპეციფიკურ გართულებებთან, როგორიცაა მიკროცეფალია ინფიცირებული დედებისგან დაბადებულ ჩვილებში, რაც ჩიკუნგუნიით დაავადებულებში არ შეინიშნება.
• ო’ნიონგ-ნიონგი და სხვა ალფავირუსული ინფექციებიამ ინფექციებს შეიძლება ჰქონდეთ ჩიკუნგუნიას მსგავსი სიმპტომები, მათ შორის ცხელება და სახსრების ტკივილი. თუმცა, გამომწვევი ვირუსის ზუსტად იდენტიფიცირებისთვის საჭიროა სპეციფიკური ლაბორატორიული ტესტები. მაგალითად, მოლეკულური ტესტებით შესაძლებელია სხვადასხვა ალფავირუსების გარჩევა მათი უნიკალური გენეტიკური თანმიმდევრობის მიხედვით.
• ინფექციური ერითემაინფექციური ერითემა, ასევე ცნობილი როგორც მეხუთე დაავადება, გამოწვეულია პარვოვირუს B19-ით. ის, როგორც წესი, სახეზე დამახასიათებელი „ლოყისებრი“ გამონაყარით ვლინდება, რასაც მოჰყვება სხეულზე მაქმანებიანი გამონაყარი. ამის საპირისპიროდ, ჩიკუნგუნიას დროს გამონაყარი უფრო გავრცელებულია და შესაძლოა არ ჰქონდეს „ლოყისებრი“ იერი.
• სხვა ინფექციური დაავადებებიჩიკუნგუნიას ცხელება ასევე უნდა განვასხვავოთ გრიპისგან, წითელასგან, წითურასგან და ინფექციური მონონუკლეოზისგან. გრიპი ძირითადად ვლინდება რესპირატორული სიმპტომებით, როგორიცაა ხველა, ყელის ტკივილი და ცხვირის შეგუბება, სიცხისა და სხეულის ტკივილის გარდა. წითელას ახასიათებს კოპლიკის ლაქები პირის ღრუში და დამახასიათებელი გამონაყარი, რომელიც სპეციფიკური ნიმუშით ვრცელდება. წითელას უფრო მსუბუქი მიმდინარეობა აქვს გამონაყარით, რომელიც უფრო ადრე ჩნდება და უფრო სწრაფად ქრება. ინფექციური მონონუკლეოზი ასოცირდება გამოხატულ ლიმფადენოპათიასთან და სისხლში ატიპიურ ლიმფოციტებთან.
• რევმატული და ბაქტერიული დაავადებებიდიფერენციალური დიაგნოზის დროს გასათვალისწინებელია ისეთი მდგომარეობები, როგორიცაა რევმატული ცხელება და ბაქტერიული ართრიტი. რევმატული ცხელება ხშირად ასოცირდება სტრეპტოკოკური ინფექციის ისტორიასთან და სახსრების სიმპტომებთან ერთად შეიძლება გამოვლინდეს კარდიტით. ბაქტერიული ართრიტი, როგორც წესი, აზიანებს ერთ ან რამდენიმე სახსარს და შეიძლება აღინიშნებოდეს ადგილობრივი ანთების ნიშნები, როგორიცაა სითბო, სიწითლე და ძლიერი ტკივილი. ლაბორატორიული ტესტები, მათ შორის სისხლის კულტურები და სპეციფიკური ანტისხეულების ტესტები, ხელს უწყობს ამ მდგომარეობების ჩიკუნგუნიას ცხელებისგან გარჩევას.

პრევენცია

ჩიკუნგუნიას ცხელების პრევენცია ძირითადად კოღოების კონტროლსა და პირად დაცვაზეა ორიენტირებული:

• კოღოების კონტროლი:

◦გარემოსდაცვითი მენეჯმენტივინაიდან Aedes-ის კოღოები უძრავ წყალში მრავლდებიან, პოტენციური გამრავლების ადგილების აღმოფხვრა უმნიშვნელოვანესია. ეს მოიცავს წყლის შესანახი კონტეინერების, როგორიცაა ყვავილების ქოთნები, ვედროები და ძველი საბურავები, რეგულარულ დაცლას და გაწმენდას. ურბანულ რაიონებში წყლის შესანახი ობიექტებისა და სადრენაჟე სისტემების სწორად მართვამ შეიძლება მნიშვნელოვნად შეამციროს კოღოების გამრავლება.

◦კოღოს საწინააღმდეგო საშუალებები და დამცავი ტანსაცმელიკოღოების საწინააღმდეგო საშუალებების გამოყენება, რომლებიც შეიცავს აქტიურ ინგრედიენტებს, როგორიცაა DEET (N,N-დიეთილ-m-ტოლუამიდი), პიკარდიინი ან IR3535, ეფექტურად ამარცხებს კოღოებს. გრძელმკლავიანი პერანგების, გრძელი შარვლებისა და წინდების ტარება, განსაკუთრებით კოღოების კბენის პიკის საათებში (გათენებისას და შებინდებისას), ასევე ამცირებს კოღოს კბენის რისკს.

• საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ზომები:

◦მეთვალყურეობა და ადრეული გამოვლენაჩიკუნგუნიას ცხელების შემთხვევების დროულად გამოვლენის მიზნით აუცილებელია ეფექტური მეთვალყურეობის სისტემების შექმნა. ეს საშუალებას იძლევა სწრაფად განხორციელდეს კონტროლის ზომები შემდგომი გავრცელების თავიდან ასაცილებლად. იმ ადგილებში, სადაც დაავადება ენდემურია ან მისი შემოტანის რისკი არსებობს, აუცილებელია კოღოების პოპულაციისა და ვირუსის აქტივობის რეგულარული მონიტორინგი.

◦პაციენტების იზოლაცია და მკურნალობაინფიცირებული პაციენტები უნდა იყვნენ იზოლირებულნი კოღოს შემდგომი ნაკბენებისა და ვირუსის შემდგომი გადაცემის თავიდან ასაცილებლად. საავადმყოფოებმა და ჯანდაცვის დაწესებულებებმა ასევე უნდა მიიღონ შესაბამისი ზომები ნოზოკომიური (საავადმყოფოში შეძენილი) გადაცემის თავიდან ასაცილებლად. მკურნალობა ძირითადად სიმპტომების შემსუბუქებაზეა ორიენტირებული, როგორიცაა სიცხის დამწევი საშუალებების და სახსრების ტკივილის შესამსუბუქებლად ტკივილგამაყუჩებლების გამოყენება.

რადგან გლობალური საზოგადოება ჩიკუნგუნიას ცხელების საფრთხეს ებრძვის, აუცილებელია, რომ ინდივიდებმა, თემებმა და მთავრობებმა მიიღონ პროაქტიული ზომები მისი გავრცელების თავიდან ასაცილებლად და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დასაცავად..